Historia narciarstwa
Kolebką narciarstwa jest Skandynawia. Jak łatwo się domyślić, początkowo narty nie miały służyć rozrywce, lecz udogodnieniu codziennego życia. Dwie deski przyczepione do futrzanych butów nie pozwalały człowiekowi ugrzęznąć po pas w śniegu. Przemieszczanie stało się więc szybsze, wygodniejsze i łatwiejsze. Najstarsze rysunki nart pojawiły się na malowidłach skalnych zrobionych około 5000 lat temu w Rødøy w Norwegii. Najstarsze narty pochodzą sprzed 3500 lat. Znalezione zostały w Szwedzkiej prowincji Angermanland. Miały 111cm długości i od 9,5 do 10,4cm szerokości. Przy końcach ich grubość wynosiła około 1cm, a pod stopą około 2cm. W środkowej części znajdowało się wyżłobienie zabezpieczające stopę przed wysuwaniem się na boki. Nie były to narty służące do zjazdów, lecz zabezpieczały przed zapadaniem się w śniegu. Niezależnie narty zostały również wynalezione przez plemiona zamieszkujące obecne tereny Iranu 2000 lat p.n.e.
Naukowcy doszli do wniosku, że narty powstały w kilku miejscach równocześnie tam, gdzie klimat i warunki wytworzyły do tego potrzebę. Dlatego też pierwsze narty podzielono na trzy typy:
-
Typ południowy – narty krótkie, gołe, bez podbicia skórzanego z wyżłobieniem dla stopy. Narty tego typu występowały od Uralu po południową Skandynawię oraz w krajach nadbałtyckich aż po Polskę.
-
Typ arktyczny – występował na Syberii i w północnej Skandynawii. Narty te mają oba końce ostro zakończone i podgięte, obciągnięte futrem. Posiadały cztery otwory, przez które były przeciągnięte rzemienie służące do mocowania.
-
Typ północny – występował tylko w Europie w rejonie Finlandii. Narty były nierównej długości i szerokości. Narta lewa z rowkiem była dłuższa, tzw. narta ślizgowa, zaś narta prawa krótsza i szersza podbita była skórą – narta odbijająca.
Uzupełnieniem tego ekwipunku był oczywiście kij, który spełniał różne zadania. Służył do kierowania, hamowania, utrzymywania równowagi oraz jako broń podręczna. Pierwsza wzmianka o użyciu dwóch kijów pochodzi dopiero z 1713 r.
W okresie średniowiecza spotykamy już pisemne wzmianki o nartach w pieśniach i legendach skandynawskich. W owym czasie narty służyły do celów komunikacyjnych i myślistwa.
Dopiero wiek XIX rozpoczął nową erę w dziejach narciarstwa nie tylko jako środka lokomocji, ale jako dyscypliny sportu. Za kolebkę narciarstwa uważa się Norwegię, gdzie w 1843 roku w Tromso rozegrano pierwszy bieg narciarski na dystansie pięciu kilometrów. Natomiast już w 1850 roku w Telemark zaczęto uprawiać biegi w formie slalomu, zjazdu i skoki przez stopień. Pierwszy konkurs skoków został zorganizowany w 1868 roku w Christiani. Do wzrostu popularności narciarstwa i rozpowszechnienia na całym kontynencie, a szczególnie w krajach alpejskich pod koniec XIX wieku przyczynił się norweski badacz Fridtjof Nansen. Początek XX wieku to burzliwy rozwój narciarstwa, powstają pierwsze szkoły narciarskie i następuje wyraźny podział na narciarstwo klasyczne i zjazdowe. Ojcem narciarstwa alpejskiego nie jest jednak Norweg, lecz mieszkaniec Austrii – Mathias Zdrasky. Ten mieszkający w miejscowości Lilienfeld, w pobliżu miasta St. Pölten Czech, zainteresował się narciarstwem pod wpływem lektury książki autorstwa norweskiego podróżnika. Nansen opisywał swoją podróż na nartach przez Grenlandię. Zdrasky postanowił spróbować narciarstwa. Widział w nim możliwości rozwoju alpejskich kurortów, w większości świecących pustkami w zimie. Zamówił parę nart i postanowił je wypróbować już w drodze z poczty. Spotkało go jednak srogie rozczarowanie. Zbyt długie narty zupełnie nie sprawdzały się w warunkach alpejskich stoków. Problem wynikał z niewiedzy i kompletnej nieznajomości techniki jazdy. Narty znakomicie spisujące się jako skitourowe na płaskowyżach i niewielkich stokach prowincji Telemark, wymagały ogromnych umiejętności na stromych zboczach Alp. Zdrasky eksperymentował z długością oraz z opracowywaną przez siebie techniką jazdy. Stwierdził, że optymalną długością jest 190cm. Opanował jazdę pługiem i boczny ślizg hamujący. Obie techniki były konieczne do opanowania prędkości podczas jazdy po stromym zboczu. W późniejszym okresie wprowadził także stosowanie dwóch kijów, zamiast jednego. Dzięki opanowaniu prędkości technikami Zdraskyego, poszerzyła się znacznie grupa ludzi uprawiających narciarstwo, które stało się bardziej dostępne dla ludzi mniej wysportowanych i odważnych. Narodziło się narciarstwo masowe niosące za sobą konieczność wyprodukowania większej ilości nart, co przyczyniło się do postępu technologicznego w tej dziedzinie.
W latach 20-tych i 30-tych XX wieku w Alpach oraz innych pasmach górskich zaczęły powstawać ośrodki sportów zimowych. Wiele z nich urządzono tam, gdzie na początku wieku istniały modne uzdrowiska oraz pensjonaty. W latach 30 w ciągu całego sezonu narciarz pokonywał tyle kilometrów, ile dzisiejszy narciarz korzystający z nowoczesnych wyciągów w ciągu jednego dnia. Powstał wówczas słynny do dziś ośrodek sportów zimowych Lake Placial (na północ od Nowego Jorku), w którym już w 1932r. odbyły się Igrzyska Olimpijskie. Zaczęto również budować inne podobne ośrodki w Górach Skalistych, Kolorado i Newadzie, w sąsiedztwie dawnych osad górniczych z czasów „gorączki złota”, gdzie prawie 100 lat temu rozgrywano zawody narciarskie. Gwałtowny rozwój turystyki i przemysłu narciarskiego nastąpił nieco później, ale już wtedy było wiadomo, iż narciarstwo może być szansą rozwoju gospodarczego, społecznego i cywilizacyjnego. Już w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej turystyka wyszła poza obręb Alp. Ośrodki zimowe zaczęły powstawać w Pirenejach oraz w górach Europy wschodniej, Bałkanach, Karpatach i Tatrach. Zawrotne tempo rozwoju narciarstwo osiągnęło na północy Włoch w Dolomitach. Ekspansja sportów zimowych nastąpiła również w krajach skandynawskich, dawnym ZSRR i poza Europą. Wszędzie, gdzie istniały odpowiednie warunki do uprawiania tej dyscypliny sportu. Obecnie można jeździć na nartach na wszystkich kontynentach, wszędzie tam gdzie leży śnieg i jest odpowiednio ukształtowany teren.
Dzieje narciarstwa na terenach Polski
W rozwoju nart na terenach polskich obserwujemy analogiczną sytuację jak w krajach północnych. Obok nart ślizgowych występują również narty błotne i karple, które są uważane za pierwowzór nart. Karple były wykonane z dwóch pionowo ustawionych deszczułek o długości ok. 40cm, połączonych dwoma poprzecznymi deszczułkami na kształt drabinki. Wolne końce były dodatkowo wzmocnione okręgiem z leszczyny. Karple były mocowane do nóg rzemieniami lub powrózkami. Górale używali ich do poruszania się po głębokim śniegu. Obok najstarszych nart, które w naturalny sposób przenikały do nas ze wschodu, drugim źródłem były narty pozostawione przez wojska szwedzkie w czasie wojny w XVII wieku, używane później przez chłopów polskich. Literatura ówczesnego okresu zdaje się potwierdzać, że Polacy zapożyczyli narty od swoich wschodnich sąsiadów. Narty były szeroko stosowane na Polesiu, Białorusi i Wileńszczyźnie. Znajdujący się przed II wojną światową w Warszawie w zbiorach muzealnych okaz nart pochodził ze wschodnich powiatów guberni mińskiej. Bardzo silnymi ogniskami narciarskimi były Grodno i Wilno. Jako materiału do wyrobu nart używano najczęściej jesionu, rzadziej wyrabiano narty z osiny, klonu lub olchy. Długość tych nart było różna: od 1,50 do przeszło 2m, szerokość wahała się w granicach od 13 do 20cm. Narty te posiadały więc typowe proporcje typu południowego. W późniejszym czasie, kiedy znaczenie nart jako powszechnego środka lokomocji zaczęło maleć, posługiwali się nimi prawie wyłącznie myśliwi, gajowi, a niekiedy i robotnicy leśni.
Stare, ludowe narciarstwo polskie popadło w XVIII wieku na długi czas w zapomnienie. Podobne zjawisko obserwuje się również w innych krajach. Narty przywraca z zapomnienia rodzący się ruch sportowo – turystyczny w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. O nartach znajdujemy wzmianki w czasopismach wychodzących w XIX wieku i w „Powszechnej Encyklopedii” Orgelbranda.
W roku 1901 szkoła zawodowa w Zakopanym jako pierwsza w Polsce zaczęła produkcję nart. Trzy lata później do Polski sprowadzono pierwszą parę desek narciarskich z metalowym wiązaniem typu „Lilienfeld” oraz zaproszono z Alp słynnego Mathiasa Zdraskyego, celem urządzenia pierwszego w Polsce kursu nauki jazdy na nartach. W dniu 2 stycznia 1907 r. powstaje pierwsze stowarzyszenie narciarskie pod nazwą Karpackie Towarzystwo Narciarzy, które wkrótce tworzy swoje oddziały w Przemyślu i Krakowie. W końcu lutego 1907 r. powstaje Zakopiański Oddział Narciarzy założony przez Stanisława Barabasza, Mariusza Zaruskiego i Mieczysława Karłowicza. Oddział ten przekształca się w następnych latach w Sekcję Narciarzy Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego – SN-PTT, organizację, która istnieje do dnia dzisiejszego.
Pierwsze zawody w Polsce przypadają na sezon 1907/08, które odbyły się w Sławku. Program zawodów obejmował biegi płaskie na 1000 i 1609m. oraz terenowy bieg zjazdowy o długości 1500m. Pierwszy konkurs skoków zorganizowano we Lwowie w 1907 r. Pierwsze międzynarodowe zawody w skokach narciarskich zorganizowano na Kalatówkach w roku 1910. Następne międzynarodowe zawody odbywają się w latach 1911 i 1912, gdzie rozgrywane są biegi zjazdowe juniorów, panów i pań.
Początek okresu międzywojennego cechuje przede wszystkim rozwój organizacyjny narciarstwa. W dniu 26 grudnia 1919 powołany zostaje Polski Związek Narciarski „PZN”, który w sezonie 1922/23 utworzył fachową Komisję Sportową PZN, która wprowadza konkurencje biegowe i skokowe w skład programu PZN. W roku 1924 Polska bierze udział w kongresie w Chamonix, kiedy to została utworzona Międzynarodowa Federacja Narciarska „FIS”. Polscy zawodnicy biorą również udział w I Zimowych Igrzyskach Olimpijskich. W roku 1928 powierzono Polsce z okazji 10-lecia PZN zorganizowanie pierwszych zawodów FIS. W zawodach tych w 1929 r. bierze udział 15 reprezentacji państwowych w ogólnej liczbie 500 zawodników i 300 dziennikarzy.
Po II wojnie światowej Polski Związek Narciarski szybko wznowił kontakty z Międzynarodową Federacją Narciarską (FIS). Na Kongres FIS w 1946 r. w Pau (Francja) przybyła Polska delegacja. Szybko nawiązano również kontakty w z narciarstwem akademickim. W sezonie 1946/47 Polacy startują w Akademickich Mistrzostwach Świata w Davos, a następnie w Międzynarodowym Tygodniu Narciarstwa w Chamonix.
Do najbardziej znanych polskich przedstawicieli sportów zimowych należy Stanisław Marusarz, wybitny narciarz klasyczny (skoczek i dwuboista) i alpejczyk (osiągał dobre wyniki w biegu zjazdowym i kombinacji alpejskiej), czterokrotny olimpijczyk (1932, 1936, 1948, 1952). Do innych znanych postaci narciarstwa alpejskiego w Polsce należą: Bronisław Czech, Helena Marusarzówna, Ryszard Ćwikła, Małgorzata Tlałka-Mogore-Długosz, Dorota Tlałka-Mogore oraz Andrzej Bachleda-Curuś.
Źródła
Literatura:
- Wybrane zagadnienia z historii narciarstwa; K. Chojnacki; SITN Kraków 2000
- Narciarstwo zjazdowe; Sz. Krasicki; Skrypt AWF Kraków 1994
- Narciarstwo sportowe; J. Bisaga, K. Chojnacki, skrypt AWF Kraków 1997
- Narty-poradnik; A. Lesiewski, J. Lesiewski; PASCAL wydanie 2007
Internet:
